صدارت شاه محمود خان ( ١٩۴٦- ١٩۵٣ ) و دومين تجربۀ مطبوعات آزاد
 
دومين قانون مطبوعات به سال ١٩۵٠ در شرايطی در افغانستان نافذ گرديد که کشور بار ديگر آبستن تحولات سياسی - اجتماعی شده بود. انفاذ اين قانون نه تنها زمينۀ فعاليت محدود نشريه های غير دولتی را به وجود آورد؛ بلکه در جهت ديگر روشنفکران و رده های آموزش ديده ای کشورعملاً آماده شده بودند تا هسته های سازمانهای سياسی خود را پايه گذاری کنند. نشريه های " انگار، ندای خلق، وطن، نيلاب، ولس، و آيينه، " مطبوعات آزاد و غير دولتيی اين دوره به شمار می آيند که در شهر کابل به نشر می رسيدند. به همينگونه نشريۀ غير دولتی " اتوم " در شهر ميمنه مرکز ولايت فارياب به چاپ می رسيد.

نشريه های دولتی " پامير، صدای ملت، پيام افغان، الفبا، و ژوندون "  نيز در اين دوره در مرکز و ولايات کشور به نشرات آغاز کردند که بيانگر ديدگاه ها و سليقه های سياسی - اجتماعی دولت بودند. همانگونه که پيش از اين اشاره شد، در اين دوره در افغانستان تلاش هایی نيز در جهت ايجاد احزاب و سازمانهای سياسی به وجود آمده بود. چنان که " ويش زلميان " يا "جوانان بيدار " نخستين حلقۀ سياسیی بود که در کابل پايه گذاری گرديد.

نشريۀ انگار به مديريت مسؤول فيض محمد انگار و ولس به مديريت مسؤول گل پاچا الفت ارگان های نشراتی " ويش زلميان " بودند. حزب يا حلقۀ سياسی وطن نشريۀ " وطن " را به مديريت مسؤول مير غلام محمد غبار انتشار می داد و به همين گونه نشريۀ " ندای خلق " ارگان نشراتی حزب خلق بود که به صاحب امتيازی دکتر محمودی و مديريت مسؤول عبدالحميد مبارز به نشرات آغاز کرد. با دريغ که تجربۀ مطبوعات آزاد در اين دوره عمر درازی نداشت و به سال ١٩۵١ نه تنها دروازه های تمام اين نشريه ها بدون هيچگونه دلايل قانونی به وسيلۀ دولت بسته شد؛ بلکه احزاب و سازمانهای سياسی نيز منحل گرديدند. دولت بر اين هم بسنده نکرد و شماری از اعضای رهبری سازمانها و احزاب سياسی " وطن، خلق و ويش زلميان " را دستگير و به زندان افگند.

بدينگونه تا ده سال ديگر در دورۀ صدارت داودخان، افغانستان از مطبوعات آزاد، احزاب و سازمانهای سياسی بی بهره باقی ماند. با اين حال در دوران صدارت داود خان نيز نه تنها نشريه های دولتی گذشته به کار خود ادامه دادند؛ بلکه نشريه های دولتی ديگری چون " کابل تايمز، هيواد، ستوری، سره مياشت، افغانستان، پيام حق، تعليم و تربيه، الفلاح، آريانا ، کانو او صنایعو و مهری " در کابل و بعضی از ولايات کشور پايه گذاری شدند. بايد ياد آوری کرد که داود خان نيز به مانند هاشم خان به آزادی مطبوعات و آزادی بيان اعتقاد و باوری نداشت. از همين جهت مطبوعات در دورۀ او متکی بر نظام استبدادی بود و ديدگاه های روشنفکران و نياز های مردم در آن مجال بازتاب نداشت.

ويژه گي های مطبوعات دورۀ صدارت شاه محمود خان در دوران شاه محمود خان نخستين بار نشريه های حزبی در کشور به وجود آمد. مير محمد صديق فرهنگ در کتاب " افغانستان در پنج قرن اخير " می نويسد: هرچند اين هر سه جمعيت ( ويش زلميان، حزب وطن و حزب خلق ) اصولاً از دموکراسی به شکل دولت شاهی مشروطه طرفداری می کردند؛ اما از نگاه اسلوب و نحوۀ تبليغات تفاوتهای بارزی در بين ايشان به نظر می رسيد. به اين معنی که مضامين "وطن" و "ولس" معتدل و استدالی و طرز بيان "ندای خلق" تند و جذباتی بود، درحالی که " انگار " اسلوب خاصی نداشت.»

اين نشريه ها چنان کانونهای پرورش افکار سياسی توانستند يک نسل سياسی در کشور را پرورش دهند. نسل سياسی پرورش يافته به وسيلۀ اين نشريه ها بعداً در رويداد های سياسی- اجتماعی دهۀ دموکراسی ( ١٩٦٣- ١٩٧٣ ) نيز نقش برجسته يی داشتند. آگاهی و اطلاعات مردم و نسل جوان افغانستان در ارتباط به مفاهيم حزب سياسی و مبارزۀ سياسی سازمان يافته به وسيلۀ همين نشريه ها دست کم در ميان اقشار آموزش ديدۀ کشور گسترش پيدا کرد.