چند نتيجه گيری

ازآن چه که گفته آمديم، شايد بتوان به نتايج زيرين دست يافت:
نخست اين که چگونه گی مطبوعات در افغانستان مستقيماً به ماهيت دولت ها وابسته بوده و سرگذشت پُر از تضارس دارد. از آن جايی که بيشتر در افغانستان حاکميت های استبدادی وجود داشته بناً مطبوعات نيز اکثراً متکی بر نظام های استبدادی بوده است. در چنين دوره های استبدادی مطبوعات افغانستان نه تنها حرکت کند و کمتر مؤثری داشته است؛ بلکه در جهت ديگر بيشتر از آن که اهداف رشد بشری و آگاهی دهی به مردم را دنبال کند در تلاش توجيه سياست های استبدادی دولت ها بوده است.

با اين حال تاريخ مطبوعات افغانستان دوره هایی را نيز تجربه کرده است که در آن مطبوعات متکی بر قانون و دموکراسی نيز بوده است. با دريغ چنين دوره هايی در مطبوعات افغانستان دولت های مستعجلی بوده اند. با اين حال در همين دوره های کوتاه مطبوعات در کشور وسيلۀ مهمی در جهت رشد بشری به شمار می رود. در چنين دوره هاييست که مردم به مطبوعات به حيث يک ضرورت بنيادین زنده گی مدنی و دموکراتيک نگاه می کنند.

دو ديگر اين که تجربه های جنبش های سیاسی در افغانستان با مطبوعات رابطه مستقيم دارد. در دوره های که مطبوعات متکی بر نظام قانون و دموکراسی استوار بوده است، احزاب سياسی بيشتر ديدگاه های و بحث های سیاسی خود را به وسيلۀ نشريه های مربوط به خود با مردم و با روشنفکران و شخصيت های آموزش ديدۀ کشور در ميان می گذاشتند. کارِ نشراتی چنين نشريه هایی در ارتباط به شناسايی اين احزاب و جريان های سياسی چنان مؤثر بوده است که تا هم اکنون شماری از احزاب دورۀ دموکراسی به نام نشريه های شان ياد می شوند.

سه ديگراين که پس از نهادينه شدن مطبوعات در دورۀ شاه امان الله خان که می توان از آن به نام " مطبوعات دهۀ استقلال " نيز ياد کرد، ديگر هيچ نظام خودکامه يی نتوانسته است تا کلاً با مطبوعات پشت کند. هر چند چنين نظام هايی توانستند تا دامان مطبوعات آزاد و غير دولتی را کاملاً برچينند با اين حال آنها نه تنها به مطبوعات دولتی اجازۀ فعاليت دادند؛ بلکه يکی پی ديگر به انتشار نشريه های دولتی تازه يی نيز دست زدند.

نکتۀ ديگر اين که راديو و بعداً تلويريون در افغانستان پيوسته در زير نظارت شديد دولت ها قرار داشته است. حتی در دورۀ دموکراسی نيز مجال آن نبود تا انتقادی و ديدگاه مخالفی بر ضد نظام شاهی به وسيلۀ راديو به نشر برسد. تنها موارد استثنايی که در اين وجود دارد جريان رای دهی نماينده گان پارلمان به حکومت های دهۀ دموکراسی است که مستقيماً از " راديو افغانستان " پخش می شد و شماری از نماينده گان شديداً حکومت را مورد انتقاد قرار می دادند. می توان گفت که راديو و تلويزيون در افغانستان هميشه حنجرۀ رسمی دولت بوده است.هم اکنون نيز با وجود انفاذ قانون تازۀ مطبوعات و بوق کرنای کر کنندۀ دموکراسی، آزادی بيان، حقوق بشر و جامعۀ مدنی کماکان راديو و تلويزيون به وسيلۀ حکومت شديداً کنترول می شود که اين امر انتقاد گستردۀ روشنفگران و ديگر انديشان کشور را بر انگيخته است.