قلب آسیا و جامعه ی مدنی
اخیراً کنفرانس کشور های قلب آسیا در شهر کابل پایان یافت. چیزهای خوبی گفته شد، در پیوند به مبارزه با هراس افگنی، فساد اداری، حکومت داری خوب و این که جهان افغانستان را تنها نمی گذارد! چقدر زیباست که می پنداری دیگر صدای انفجاری نیست، مقام های فساد پیشه که حتا « لودین » هم شجاعت نامبردن آنها را ندارد، از اریکه افتاده اند. متقلبان انتخابات ریاست جمهوری در پشت میله های زندان اند، دولت به خدمتگذار مردم بدل شده است و هر انسان این سرزمین برای دیگری سرود برادری می خواند و آغوش برادری می گشاید، این پندار ترا از هیجان ناشناخته یی لبریز می کند؛ اما دریغ که صدای انفجاری تمام پندار های ترا در هم می ریزد و تو می بینی که آن فساد پیشه گان به پله های بلند و بلندتری گام گذاشته اند، هراس افگنان هم چنان در کوچه ها در جستجوی شکار یک لحظه ی مناسب اند و تا می بینی که همان آش است و همان کاسه، دیگران رفته اند و تنها سیلی رژیم پاکستان و لگد دولت ایران است که بر سر و صورت ما فرود می آید!
از این پندار که بگذریم، ما همیشه روی کاغذ چیز های خوبی زیاد داشته ایم؛ اما مهم این است که این چیز های خوب در آینده ی این سرزمین خون آلود چقدر می تواند چنان مرهمی اثر گذار باشد! این که ما تا چه زمانی و چگونه جامعه ی جهانی را چنان عصای روزگار پیری با خود خواهیم داشت، نمی توان به یقین چیزی گفت، اما چیزی که از هم اکنون روشن است، این است که این دو همسایه مهربان!!! ایران و پاکستان نه تنها در این جهان؛ بلکه در آن جهان نیز ما را تنها نمی گذارند و نخواهند گذاشت که ما زحمت گذشتن از پل سراط را بر خود هموار سازیم؛ بلکه با لگدی و مشتی مهربانانه ای! ما را در ژرفای سوزان دوزخ خواهند افگند!
چیزی که مرا واداشت تا این چند سطر پراگنده را در پیوند به این کنفرانس بنوسیم. نبودِ نماینده گان جامعه ی مدنی در کنفرانس بود. باری یکی از مسؤولان معارف پشاور برای من گفته بود: ما نمی دانیم که افغان ها چگونه در مکتب سازی این قدر توانایی دارند، همین که بامداد از خواب بر می خیزی می بینی که یک پناهنده تازه رسیده در این یا آن کوچه مکتبی ساخته است، بعد که می روی تا آن را ارزش یابی کنی در می یابی که نه استادی وجود دارد و نه هم سامان افزار آموزشی. از پشاور که برگشتیم در سال های پسین ما بزرگترین استعداد جهانیان باز ماند. بعد نام این همه « اِن جی او » را گذاشتیم نهاد مدنی.
گوش شیطان کر هم اکنون تا چشم می گشایی گویا نهاد مدنی و نهاد مدنی و نهاد مدنی را می بینی که افتاده، افتاده، افتاده در کنار هم به مانند تربوز و خربوزه ی پالیز های « دشت کیله گی » در آن سال های پیشین. تا چشم کار می کند پالیز است و پالیز و تربوز و خربوزه افتاده در کنار هم که از یک دیگر رنگ می گیرند؛ اما رنگ اختلاف!
تا جایی که من به یاد دارم همین که بحث راه اندازی چنین کنفرانسهایی در کشور های غربی به راه می افتد، آن چه را که جامعه ی مدنی می گویند چنان دریاچه ی یخبسته یی در گرمای اشتیاق به جوش می آید، می جوشد و می جوشد و می جوشد و بعد نشست پشت نشست می بینی که راه اندازی می شود به پیشواز آن کنفرانس در بُن در لندن در شیکاگو در توکیو یا در جا های دلپذیرِ دیگر که به تعبیری از کوچه هایش نه بوی اِدرار؛ بلکه بوی ادِکلن به دماغ می آید.
عمده ترین بخش دستور کار چنین نشست هایی همین است که چه کسانی باید در آن کنفرانس جهانی اشتراک کنند و تمام. در یکی دو سال اخیر این مسأله آن قدر داغ شده است که افتراق و دو دسته گی بزرگی را در میان سازمان های پیمان کاری که خود را نهاد های مدنی می گویند، پدید آورده است. بزرگترین انگیزه و عامل چنین دسته بندی هایی در اهداف قومی و امیتار خواهی های آن ها پنهان است. هم اکنون نهاد های مدنی! بر یک دیگر بهتان می زنند که این یا آن نهاد وابسته به این یا آن مقام دولتی است. چنین بهتان های حتا همان کوچکترین اعتبار آنان را نیز از میان بر می دارد.
پیوسته جامعه ی مدنی! بر دولت انتقاد داشته است که در چنین نشست هایی افراد وابسته به خودش را به نام نمایندهگان جامعه ی مدنی می فرستد. در این گفته کمتر تردید می توان کرد؛ اما اگر نمایندهگان جامعه ی مدنی هم که اشتراک می کنند، بیشتر به هوای همان سیر و سیاحت جهان است و کمتر سخنی و پیامی برای گفتن دارند و یا هم اگر باری سخنی و پیامی داشته باشند، همین که پشت میکروفون می رسند و تا دستمال ضد پاستوریزهی خود را از جیب بر می دارند و عرق جبین خود را پاک می کنند دیگر و قت شان تمام شده است، اما به گفته ی چشم کبودان فرنگ زمان برای « شاپینگ » را همیشه در اخیار دارند.
من بارها شاهد بوده ام که کسانی چه از نشانی دولت و چه از نشانی آن چه را که جامعه مدنی می گویند به نام نمایندهگان جامعه ی مدنی در چنین نشست های مهم جهانی اشتراک کرده اند که نه دریافتی از جامعه ی مدنی داشته اند و نه هم فهمی از پیچیدهگیهای وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور. بزرگترین مشکل ما این است که شماری از سازمان های پیمان کار را جامعه ی مدنی می گوییم و آنانی را که چنین حوزه ی را قبضه کرده اند فعال جامعه ی مدنی می خوانیم و بعد همین چند سازمان و چند تن را همیشه می بینی که به نام جامعه ی مدنی تیر در هوا رها می کنند؛ ولی تیر منافع خود را خوب به هدف می زنند!
این در حالی است در سال های اخیر ما نه تنها در شهر کابل؛ بلکه در شهر های دیگر کشور شاهد آن هستیم که شماری از نهاد های مدنی ایجاد شده اند که بر بنیاد اهداف مدنی و خدمت گذاری به مردم و توسعه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به گونه ی داوطلبانه و آرمانگریانه کار می کنند؛ اما چنین نهاد های را راهی در چنین کنفرانس هایی نیست و حتا می توان گفت سازمانهای پیمان کار به مانند دیواری مانع آن می شوند تا چنین نهاد های مجالی برای گسترش خود و اهداف خود داشته باشند.
پرسش در این جاست که چرا نمایندهگان جامعه ی مدنی! در کنفرانس کشور های قلب آسیا اشتراک نداشتند؟ آیا دولت به آنها اجازه ی اشتراک نداد؟ یا این که آنهای سخنی برای گفتن در این کنفرانس نداشتد؟ در حالی که میلیون ها دالر از کمک های جهانی به وسیله ی چنین نهاد های زیر نام برنامه های دولتداری خوب، مبارزه با فساد اداری، عدالت انتقالی و دادخواهی و چیز های دیگری که به محتوای این کنفرانس پیوند دارد، هزینه شده است.
شاید بهتر بود که جهانیان می دانستند که جامعه ی مدنی افغانستان در این سالها در زمینه ی مبارزه با فساد اداری و دولتداری خوب، دادخواهی، عدالت انتقالی و آموزشهای مدنی چه دست آورد هایی دارد. شاید همین دستان خالی جامعه مدنی سبب شده است که امروزه چنین بحث هایی مطرح است که پس از سال ٢٠١۴ میلادی باید بخش بیشتر کمک های جهانی به وسیله ی دولت افغانستان به مصرف برسد.
بزرگترین پرسش در پیوند به این کنفرانس همانا پرسش خاموشی جامعه ی مدنی است. چرا جامعه ی مدنی مانند گذشته سر و صدایی نداشت؟ در حالی که چند روز پیش در پیوند به اشتراک جامعه ی مدنی در کنفرانس توکیو، کابل شاهد راه اندازی نشست بزرگی بود! از همین جا می توان پرسش دیگری را مطرح کرد که اگر کنفرانس قلب آسیا در یکی از کشور های غربی یا حتا در کشور های چون ترکیه و تاجکستان ... راه اندازی می شد، بازهم جامعه ی مدنی همین گونه خاموش می ماند؟ بدون تردید که چنین نمی بود. فکر نمی کنم که باری هم جامعه ی مدنی مسأله ی اشتراک نمایندهگان جامعه ی مدنی در کنفرانس قلب آسیا را با وزارت امور خارجه در میان گذاشته باشد! شاید هم به این دلیل که این کنفرانس در کابل راه اندازی شد و برای جامعه مدنی خالی از جاذبه بود.
پرتو نادری شهر کابل
